آموزش زبان عربی

مهاجرت امام خميني (رخ) از عراق به پاريس

مي‌روم جاي ديگر حرفم را مي‌زنم!

سجاد راعي

تبعيد امام خميني به علت مخالفت و مبارزه جدي و آشكار با حكومت پهلوي ، سه مرحله مهم را در طول بيش از چهارده سال تجربه كرد.

مرحله اول به تركيه ، مرحله دوم عراق و در مرحله سوم ايشان به انتخاب خود فرانسه را براي اقامت انتخاب كرد.

اهداف عمده رژيم پهلوي از تبعيد ايشان به تركيه و عراق عبارت بود از: قطع رابطه با مردم (مقلدين) و مبارزان مذهبي ; اوضاع اجتماعي و فرهنگي آن كشورها كه از نظر زبان ، فرهنگ و مذهب با ايشان تفاوت داشتند و احتمال گرايش مردم آن كشورها به سوي ايشان كم بود ; بي تفاوتي و عدم حساسيت مردم آن كشورها به مسائل سياسي ; فقدان فضاي باز سياسي و اجتماعي در آن كشورها ; حاكميت اهل سنت بر نهادهاي سياسي و مذهبي عراق ; به انزوا كشانيدن و تحت الشعاع قرار دادن جايگاه مرجعيت و رهبري امام خميني به دليل حضور و نفوذ گسترده مراجع طراز اول در حوزه علميه نجف و.... ⁽¹⁾ اما گذشت زمان اثبات كرد كه بسياري از اين پيش بيني ها ، به ويژه در مورد كشور عراق اشتباه بوده و امام خميني به تدريج توانست هم موقعيت خود را در جايگاه مرجعيت تثبيت كند وهم ضمن ارتباط با گروههاي مختلف مردم ايران نهضت اسلامي را هدايت كند و آن را فراتر از مرزها برده و جهاني كند.

علل خروج از عراق

دولت عراق ابتدا اميدوار بود كه بتواند به مقتضاي زمان از وجود امام خميني به عنوان اهرمي موثر جهت تحت فشار قرار دادن دولت ايران استفاده كند. لذا آمادگي خود را براي هر گونه كمك براي فعاليت عليه حكومت ايران اعلام كرد و از ايشان درخواست همكاري نمود ، اما امام خميني در پاسخ به درخواستهاي مكرر و مصرانه مقامات عراقي ، صريحا اعلام كرد كه اختلاف ما با دولت ايران و حكومت پهلوي يك اختلاف اساسي و عقيدتي است و هرگز برطرف شدني نيست ، اما اختلاف دولت عراق با دولت ايران زودگذر و تابع مقتضيات سياسي است.
⁽²⁾ در كنار ناكامي دولت عراق براي بهره برداري از شخصيت موثر امام خميني و ترس و واهمه ضمني مقامات حزب بعث از نفوذ امام خميني در ميان توده هاي شيعه مذهب عراق ، حوادث مهمي در فاصله سالهاي 1353 الي 1356 به وقع پيوست كه شرايط را براي فعاليت هاي امام و ساير مبازرين ايراني مقيم آن كشور سخت تر كرد. از ابتداي دهه 1350 اختلافات تاريخي مرزي ايران و عراق تجديد گرديد و در مناطق گسترده اي از مرزهاي طولاني دو كشور به درگيري و تبادل آتش منجر شد. اين اختلافات در نيمه دوم سال 1353 به اوج خود رسيد و طي آن عده اي از اتباع و نيروهاي دوطرف كشته و مجروح شدند و حتي چند حمله هوايي نيز صورت گرفت و اين در حالي بود كه هر دو كشور در داخل مرزها با نيروهاي سياسي مخالف خود در ابعاد وسيعي درگير بودند. به ويژه دولت عراق در كردستان آن كشور با كردها در حال جنگ بود كه هزينه هاي سنگيني را بر آن كشور تحميل مي كرد و در كاهش ضريب امنيتي نقش مستقيمي داشت.

علي هذا، دو كشور ايران و عراق براي اجتناب از يك جنگ تمام عيار، راه حل مذاكره و حل مسالمت آميز اختلافات را برگزيدند كه به صدور بيانيه صلح الجزيره در اسفند 1353 منتهي شد.
در سالهاي 1354 تا 1356 اين توافقنامه پيگيري و عهدنامه ها و معاهده هاي همكاري متعددي بين دو كشور به امضاؤ رسيد.

يكي از موضوعات مورد تاكيد و توافق دو كشور به عنوان شروط مصالحه ، عدم حمايت از مخالفان سياسي همديگر ، جلوگيري از رخنه و نفوذ اخلال گرانه و از بين بردن كليه عوامل منفي در مناسبات دو كشور بود. ⁽³⁾

بدين ترتيب سياست دولت عراق از جستجو و طلب همكاري عليه دولت ايران به ايجاد محدوديت و اخراج مبارزين ايراني از آن كشور تغيير يافت و ادامه فعاليت هاي سياسي امام خميني تحت الشعاع روابط ظاهرا بهبود يافته دو كشور قرار گرفت و دولت ايران با استناد به بيانيه الجزيره و معاهدات بعدي ، مصرانه خواستار جلوگيري دولت عراق از فعاليت ايشان و ساير مبارزين شد.

دولت عراق نيز گزينه ديگري پيش رو نداشت و مجبور به عملي كردن خواسته هاي دولت ايران بود و ريشه و علت اصلي تصميم امام خميني براي خروج از عراق در متن تحولات ذكر شده در روابط دو كشور نهفته بود.

ايجاد محدوديت براي فعاليت هاي امام خميني

در سال 1356 و نيمه اول سال 1357 ، ارتباط امام خميني با روحانيون و دانشجويان مسلمان ايراني در داخل و خارج ايران بيش از پيش گسترش يافت و وارد مرحله نويني شد. با توجه به نگراني فزاينده حكومت پهلوي و شخص محمدرضا پهلوي از پيامدهاي اين وضعيت ، در تابستان 1357 ، مقامات سياسي و امنيتي ايران با سفرهاي متعدد به عراق ، رسما از مقامات آن كشور خواستند كه جلوي فعاليت هاي امام خميني را بگيرند. لذا عراقي ها از شهريور 1357 ، با ترجيح منافع كشورمان و به منظور حفظ وضعيت مصالحه با ايران براي فعاليت هاي امام خميني و نيز رفت و آمد افراد مختلف به محل اقامت ايشان در نجف محدوديت ايجاد كردند.
سيدمحمود دعايي كه از ياران نزديك امام در نجف و رابط ايشان با دولت عراق بود، در خاطرات خود در اين زمينه مي گويد: عراقي ها روزبه روز محدوديت را شديدتر مي كردند تا اين كه يك روز مرا خواستند و رسما پيامي براي امام به من دادند ، مبني بر اين كه ما در عين اين كه به شما احترام مي گذاريم ، ولي به خاطر روابط با شاه مخدوراتي داريم.
از اين رو از شما مي خواهيم كه رعايت شرايط را بكنيد و فعاليت ها به صورت علني نباشد. وقتي اين پيام را براي امام بردم ، فرمودند: «اين آغاز كار است. شما به بعثي ها بگو من چنين چيزي را نمي پذيرم... اگر اينان نمي خواهند من اينجا باشم ، مي روم جاي ديگر و حرفم را مي زنم». ⁽⁴⁾

سكوت يا خروج از عراق

در ادامه ايجاد محدوديت براي امام خميني ، رئيس سازمان امنيت عراق - سعدون شاكر - به همراه استاندار كربلا به ديدار امام خميني رفتند و صراحتا به ايشان گفتند: «مطابق تحولات جديد در رابطه ما با ايران ، قرار بر اين است كه به مخالفان يكديگر اجازه فعاليت ندهيم و ما به اين تعهد پايبنديم. لذا از شما درخواست مي كنيم كه به فعاليت هاي علني خود عليه شاه ايران خاتمه دهيد.» امام خميني نپذيرفت و در پاسخ وي گفت: «شما اگر ناگزير هستيد ، من از عراق خارج مي شوم.» سعدون شاكر پرسيد: «كجا مي رويد؟» ايشان پاسخ داد: «هر كجا كه مستعمره شاه ايران نباشد و ماموران او آنجا نفوذ نداشته باشند.»